Τα μνημεία της μάχης που άλλαξε τον ρου της ιστορίας
11 Ιανουαρίου 2013
Ανάλογο των επικών διαστάσεων και του συμβολισμού της Μάχης του
Στάλινγκραντ είναι και το σύμπλεγμα των εντυπωσιακών μνημείων στη κορυφή
του λόφου Μαμάγιεβ, στο Βολγογκραντ.
Πριν από εβδομήντα χρόνια,
στις 10 Ιανουαρίου 1943, μία από τις μεγαλύτερες και φονικότερες μάχες της παγκόσμιας ιστορίας,
η Μάχη του Στάλινγκραντ, εισερχόταν στις
τελευταίες αγωνιώδεις μέρες της. Εκείνη την ημέρα, ο Στρατάρχης Κονσταντίν Ροκοσόβσκι, άναψε το πράσινο φως
για την εκκίνηση της «Επιχείρησης Δακτυλίδι» που θα οδηγούσε
στην εξόντωση και των τελευταίων της Έκτης Γερμανικής Στρατιάς, οι οποίοι ήταν εγκλωβισμένοι
στην πόλη.
«Στα χαρακώματα του Στάλινγκραντ»
Αναρίθμητα βιβλία, ταινίες και άλλες εκδόσεις έχουν περιγράψει και αναλύσει την Μάχη του Στάλινγκραντ, μεταξύ των οποίων και δύο αριστουργήματα: «Ζωή και Μοίρα» του Βασίλι Γκρόσμαν και «Στα χαρακώματα του Στάλινγκραντ» του Βίκτορ Νεκράσοβ. Μέχρι σήμερα η ανθρώπινη φαντασία επιχειρεί να συλλάβει τον επικό χαρακτήρα μιας μάχης, που δεν έχει χάσει τίποτα από τη δύναμή της. Γενικά, οι ιστορικοί τοποθετούν την αρχή της εκστρατείας του Στάλινγκραντ τον Ιούλιο του 1942, τότε που η Εκτη Γερμανική Στρατιά διοικούνταν από τον στρατηγό Φρίντριχ Πάουλους, με την βοήθεια των Ιταλών και Ρουμάνων συμμάχων που είχαν βυθιστεί στο ρωσικό Νότο. Πράγματι, εκ των προτέρων φαινόταν τόσο συντριπτική η νίκη, που ο Χίτλερ και οι στρατηγοί του ξεκινούσαν μια στρατηγική που θα τους ξεπερνούσε και θα είχε καταστροφικές συνέπειες.
Με τη στενή έννοια, η αρχή της μάχης μπορεί να χρονολογηθεί στον ανελέητο βομβαρδισμό της πόλης από τη «Λουφτβάφε» στις 23 Αυγούστου. Παρά την τεράστια καταστροφή, υπήρχαν όμως κι ανεπιθύμητες συνέπειες για τους κατακτητές.
Πολύμηνες μάχες
Το γεμάτο μπάζα, κατεστραμμένο κέντρο της πόλης επέτρεψε στον Κόκκινο Στρατό να διεξάγει αποτελεσματικά φονικές μάχες, για ένα ολόκληρο τρίμηνο. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, αναιρέθηκε το τακτικό πλεονέκτημα της γερμανικής πλευράς στον ανοικτό πόλεμο, όπως ήταν αρχικά η συντριπτική αεροπορική υπεροχή του. Τα τανκς δεν είχαν πλέον πολλά περιθώρια ελιγμών και τα αεροπλάνα δεν μπορούσαν να βομβαρδίσουν, γιατί κινδύνευαν να χτυπηθούν οι γερμανικές γραμμές.
Στις 27 Ιουλίου ο Στάλιν εξέδωσε την περίφημη διαταγή: «Ούτε βήμα πίσω» και τότε ξεκίνησε μία μάχη που ανέδειξε στον υψηλότερο βαθμό τη Σοβιετική επιμονή και οργάνωση. Κρατώντας οι Σοβιετικοί, εδαφικά κοντινές θέσεις με τη θρυλική 62η στρατιά, υπό τη διοίκηση του Στρατάρχη, Βασίλι Τσουίκοβ, κατάφεραν να καθηλώσουν τις Γερμανικές δυνάμεις στην πόλη, μέχρι τη μεγάλη Σοβιετική αντεπίθεση, γνωστή ως «Επιχείρηση Ουρανός», που ξεκίνησε στις 19 Νοεμβρίου.
Καθολική αντεπίθεση
Ο μαζικός κυκλωτικός ελιγμός ,«κίνηση λαβίδας», ολοκληρώθηκε με επιτυχία στις 23 Νοεμβρίου 1942, όταν οι Σοβιετικές μονάδες από Βορρά και Νότο συναντήθηκαν στην πόλη Καλάτς, πολύ πίσω από τον κύριο όγκο των δυνάμεων του Αξονα. Μία προσπάθεια για ανεφοδιασμό από αέρος αποτράπηκε επιτυχώς. Η 6η Γερμανική Στρατιά άρχισε σταδιακά να λιμοκτονεί καθώς λιγόστευαν οι προμήθειες, περιμένοντας ανεφοδιασμό από αέρος, όπως τους είχε υποσχεθεί το Βερολίνο.
Στις 10 Ιανουαρίου, ξεκίνησε η «Επιχείρηση Δακτυλίδι». Οι Σοβιετικοί διοικητές είχαν υποτιμήσει τον μέγεθος των Γερμανικών δυνάμεων που είχαν εγκλωβιστεί στην πόλη, και ακολούθησαν μάχες για περισσότερες από τρεις εβδομάδες μέχρι την παράδοση του στρατηγού Πάουλους και των δυνάμεών του στις 2 Φεβρουαρίου. Και πράγματι, απομονωμένες μονάδες συνέχισαν αποδιοργανωμένη αντίσταση μέχρι τις αρχές του Μαρτίου.
Ο Σοβιετικός θρίαμβος ήταν απόλυτος, αλλά το κόστος τεράστιο. Οι απώλειες των δυνάμεων του Άξονα έφτασαν τους 800.000 ενώ παρόμοιος ήταν και ο αριθμός των απωλειών σε Σοβιετικό στρατό και αμάχους. Παρά το γεγονός ότι εκατομμύρια περισσότεροι θα πέθαιναν μέχρι το τέλος του πολέμου και τη συνθηκολόγηση της Ναζιστικής Γερμανίας τον Μάιο του 1945, μετά το Στάλινγκραντ, τα γερμανικά στρατεύματα ποτέ δεν ανάκτησαν την στρατηγική πρωτοβουλία στην Ανατολή.
Το σύμπλεγμα των μνημείων
Η τιτάνια κλίμακα του αγώνα και ο ισχυρός συμβολισμός της μάχης επέβαλαν τελικά ένα σύμπλεγμα μνημείων με ανάλογες τεράστιες διαστάσεις. Τα επιμέρους αγάλματα και άλλα μνημεία έχουν στηθεί κατά μήκος του ποταμού Βόλγα και στα δενδρόφυτα αναχώματα της 62ης Στρατιάς. Σε συγκεκριμένα σημεία δεξαμενές σε βάθρα σηματοδοτούν την γραμμή άμυνας σε μικρή απόσταση από τον ποταμό Βόλγα.
Επιπρόσθετα, υπάρχουν πιο σημαντικά μνημεία στα οποία περιλαμβάνονται τα ερείπια κτιρίων που αποτέλεσαν καθοριστικά σημεία της μάχης. Ένα τέτοιο μνημείο είναι και το γνωστό ως «Σπίτι του Παβλόβ», το οποίο πριν από τον πόλεμο ήταν ένα τετραώροφο σπίτι με διαμερίσματα σε μια πλούσια περιοχή κοντά στις όχθες του Βόλγα. Το κτίριο αυτό, αργότερα, ονομάστηκε προς τιμήν του λοχία Γιάκοβ Πάβλοβ ο οποίος μαζί με δύο συντρόφους του, κράτησε αμυντική θέση κοντά στις γραμμές των Γερμανών μέχρι τις 23 Σεπτεμβρίου. Ενισχυμένος την επόμενη ημέρα , άντεξε όλες τις γερμανικές επιθέσεις μέχρι τις 25 Νοέμβρη, που η περιοχή ανακαταλήφθηκε από τις Σοβιετικές δυνάμεις. Το κτίριο που είχε υποστεί πολύ σοβαρές ζημιές ξανακτίστηκε το 1985 και η πλευρά του που βλέπει προς τον Βόλγα, μετατράπηκε σε τοίχο-μνημείο για τον εορτασμό της άμυνας.
Πανόραμα της μάχης
Σε κοντινή απόσταση στο κέντρο μιας πλατείας διακρίνεται το στρογγυλό Μουσείο της Μάχης του Στάλινγκραντ, μέσα στο οποίο εκτίθεται ο στρατιωτικός εξοπλισμός της εποχής. Στον δεύτερο όροφο υπάρχει το μεγάλο πανόραμα στο οποίο απεικονίζεται μία φάση της μάχης. Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό όμως της πλατείας είναι τα ερείπια ενός αλευρόμυλου που χτίστηκε δίπλα στον Βόλγα το 1903 από τον Γερμανό, Αλεξάντερ Γκέρχαρντ. Ο Γκέρχαρντ πέθανε στα χέρια της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας το 1933, ενώ η ειρωνεία του πράγματος είναι πως ο μύλος που είχε κατασκευαστεί τόσο στέρεα για να αντέχει τις δονήσεις των βαριών μηχανημάτων άλεσης, έγινε το κεντρικό σημείο της άμυνας των Σοβιετικών κατά των Ναζί. Ακόμη και ερειπωμένος αποτελεί μια ζωντανή υπενθύμιση της καταστροφικής δύναμης της μάχης.
Σκληρές μάχες στο λόφο Μαμάγιεβ
Ωστόσο, το κεντρικό μνημείο της πόλης, και υψηλότερο με την κυριολεκτική έννοια του όρου, είναι το Μαμάγιεβ Κούργκαν, ένας μικρός λόφος που μοιάζει με τύμβο(κούργκαν) και συνδέεται γενικά, παρότι δεν υπάρχει καμία ιστορική απόδειξη, με τον αρχηγό των Τατάρων του 14ου αιώνα, Μαμάι. Λόγω της στρατηγικής του θέσης ο Μαμάγιεβ αποτέλεσε ένα από τα σημεία των πιο σκληρών μαχών στην ιστορία του πολέμου, καθώς ανακαταλαμβάνονταν συνεχώς πότε από τους Σοβιετικούς πότε από τους Γερμανούς.
Εξαιτίας του ύψους αλλά και του συμβολισμού του, εκεί στο λόφο Μαμαγειβ κατασκευάστηκε από το 1959 έως το 1967 το κεντρικό σύμπλεγμα των μνημείων της μάχης. Η κύρια είσοδος του μνημείου ξεκινά από την όχθη του Βόλγα και ανηφορίζει μέσα από ένα μονοπάτι που οδηγεί στην κορυφή μέσα από μνημειώδη διαζώματα και αγάλματα του παρελθόντος. Πλησιάζοντας στην κορυφή, ο επισκέπτης εισέρχεται στην αίθουσα με την αιώνια φλόγα και τους τοίχους γεμάτους με δεκάδες χιλιάδες ονόματα όσων έπεσαν στη μάχη.
Η Μητέρα-Πατρίδα Καλεί
Το κορυφαίο στοιχείο όλου του μνημείου είναι το άγαλμα: «Η Μητέρα Πατρίδα Καλεί». Πρόκειται για μια γυναικεία μορφή που κρατά ένα σπαθί στο δεξί της χέρι και το αριστερό της χέρι απλώνεται σε μια κίνηση που καλεί στη μάχη. Σχεδιάστηκε από τον Γεβγκένι Βουτσέτιτς, και είναι ένα από τα μεγαλύτερα μνημεία του κόσμου -278 πόδια από το κάτω μέρος του αγάλματος μέχρι την κορυφή του υψωμένου σπαθιού. Το άγαλμα στηρίζεται σε βάθρο ύψους 49 ποδών.
Στην ανατολική πλευρά του λόφου είναι η θέση με τους δείκτες ταφής, των στρατιωτών, συμπεριλαμβανομένου και του Στρατάρχη, Βασίλη Τσουίκοβ, υπό την καθοδήγηση του οποίου η 62η Στρατιά θα φωτίζει αιώνια την ιστορία της μάχης της πόλης. Από την κορυφή του εντυπωσιακού μνημείου ανοίγεται μπροστά η θέα του μεγάλου ποταμού Βόλγα και της μεγάλης στέπας, πέρα στην Ανατολή. Σε μια κρίσιμη, όμως, στιγμή της παγκόσμιας ιστορίας, δεν υπήρχε τόπος για υποχώρηση. Το Στάλινγκραντ κράτησε, κι άλλαξε την μοίρα του κόσμου.
πηγη: http://rbth.gr
«Στα χαρακώματα του Στάλινγκραντ»
Αναρίθμητα βιβλία, ταινίες και άλλες εκδόσεις έχουν περιγράψει και αναλύσει την Μάχη του Στάλινγκραντ, μεταξύ των οποίων και δύο αριστουργήματα: «Ζωή και Μοίρα» του Βασίλι Γκρόσμαν και «Στα χαρακώματα του Στάλινγκραντ» του Βίκτορ Νεκράσοβ. Μέχρι σήμερα η ανθρώπινη φαντασία επιχειρεί να συλλάβει τον επικό χαρακτήρα μιας μάχης, που δεν έχει χάσει τίποτα από τη δύναμή της. Γενικά, οι ιστορικοί τοποθετούν την αρχή της εκστρατείας του Στάλινγκραντ τον Ιούλιο του 1942, τότε που η Εκτη Γερμανική Στρατιά διοικούνταν από τον στρατηγό Φρίντριχ Πάουλους, με την βοήθεια των Ιταλών και Ρουμάνων συμμάχων που είχαν βυθιστεί στο ρωσικό Νότο. Πράγματι, εκ των προτέρων φαινόταν τόσο συντριπτική η νίκη, που ο Χίτλερ και οι στρατηγοί του ξεκινούσαν μια στρατηγική που θα τους ξεπερνούσε και θα είχε καταστροφικές συνέπειες.
Με τη στενή έννοια, η αρχή της μάχης μπορεί να χρονολογηθεί στον ανελέητο βομβαρδισμό της πόλης από τη «Λουφτβάφε» στις 23 Αυγούστου. Παρά την τεράστια καταστροφή, υπήρχαν όμως κι ανεπιθύμητες συνέπειες για τους κατακτητές.
Πολύμηνες μάχες
Το γεμάτο μπάζα, κατεστραμμένο κέντρο της πόλης επέτρεψε στον Κόκκινο Στρατό να διεξάγει αποτελεσματικά φονικές μάχες, για ένα ολόκληρο τρίμηνο. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, αναιρέθηκε το τακτικό πλεονέκτημα της γερμανικής πλευράς στον ανοικτό πόλεμο, όπως ήταν αρχικά η συντριπτική αεροπορική υπεροχή του. Τα τανκς δεν είχαν πλέον πολλά περιθώρια ελιγμών και τα αεροπλάνα δεν μπορούσαν να βομβαρδίσουν, γιατί κινδύνευαν να χτυπηθούν οι γερμανικές γραμμές.
Στις 27 Ιουλίου ο Στάλιν εξέδωσε την περίφημη διαταγή: «Ούτε βήμα πίσω» και τότε ξεκίνησε μία μάχη που ανέδειξε στον υψηλότερο βαθμό τη Σοβιετική επιμονή και οργάνωση. Κρατώντας οι Σοβιετικοί, εδαφικά κοντινές θέσεις με τη θρυλική 62η στρατιά, υπό τη διοίκηση του Στρατάρχη, Βασίλι Τσουίκοβ, κατάφεραν να καθηλώσουν τις Γερμανικές δυνάμεις στην πόλη, μέχρι τη μεγάλη Σοβιετική αντεπίθεση, γνωστή ως «Επιχείρηση Ουρανός», που ξεκίνησε στις 19 Νοεμβρίου.
Καθολική αντεπίθεση
Ο μαζικός κυκλωτικός ελιγμός ,«κίνηση λαβίδας», ολοκληρώθηκε με επιτυχία στις 23 Νοεμβρίου 1942, όταν οι Σοβιετικές μονάδες από Βορρά και Νότο συναντήθηκαν στην πόλη Καλάτς, πολύ πίσω από τον κύριο όγκο των δυνάμεων του Αξονα. Μία προσπάθεια για ανεφοδιασμό από αέρος αποτράπηκε επιτυχώς. Η 6η Γερμανική Στρατιά άρχισε σταδιακά να λιμοκτονεί καθώς λιγόστευαν οι προμήθειες, περιμένοντας ανεφοδιασμό από αέρος, όπως τους είχε υποσχεθεί το Βερολίνο.
Στις 10 Ιανουαρίου, ξεκίνησε η «Επιχείρηση Δακτυλίδι». Οι Σοβιετικοί διοικητές είχαν υποτιμήσει τον μέγεθος των Γερμανικών δυνάμεων που είχαν εγκλωβιστεί στην πόλη, και ακολούθησαν μάχες για περισσότερες από τρεις εβδομάδες μέχρι την παράδοση του στρατηγού Πάουλους και των δυνάμεών του στις 2 Φεβρουαρίου. Και πράγματι, απομονωμένες μονάδες συνέχισαν αποδιοργανωμένη αντίσταση μέχρι τις αρχές του Μαρτίου.
Ο Σοβιετικός θρίαμβος ήταν απόλυτος, αλλά το κόστος τεράστιο. Οι απώλειες των δυνάμεων του Άξονα έφτασαν τους 800.000 ενώ παρόμοιος ήταν και ο αριθμός των απωλειών σε Σοβιετικό στρατό και αμάχους. Παρά το γεγονός ότι εκατομμύρια περισσότεροι θα πέθαιναν μέχρι το τέλος του πολέμου και τη συνθηκολόγηση της Ναζιστικής Γερμανίας τον Μάιο του 1945, μετά το Στάλινγκραντ, τα γερμανικά στρατεύματα ποτέ δεν ανάκτησαν την στρατηγική πρωτοβουλία στην Ανατολή.
Το σύμπλεγμα των μνημείων
Η τιτάνια κλίμακα του αγώνα και ο ισχυρός συμβολισμός της μάχης επέβαλαν τελικά ένα σύμπλεγμα μνημείων με ανάλογες τεράστιες διαστάσεις. Τα επιμέρους αγάλματα και άλλα μνημεία έχουν στηθεί κατά μήκος του ποταμού Βόλγα και στα δενδρόφυτα αναχώματα της 62ης Στρατιάς. Σε συγκεκριμένα σημεία δεξαμενές σε βάθρα σηματοδοτούν την γραμμή άμυνας σε μικρή απόσταση από τον ποταμό Βόλγα.
Επιπρόσθετα, υπάρχουν πιο σημαντικά μνημεία στα οποία περιλαμβάνονται τα ερείπια κτιρίων που αποτέλεσαν καθοριστικά σημεία της μάχης. Ένα τέτοιο μνημείο είναι και το γνωστό ως «Σπίτι του Παβλόβ», το οποίο πριν από τον πόλεμο ήταν ένα τετραώροφο σπίτι με διαμερίσματα σε μια πλούσια περιοχή κοντά στις όχθες του Βόλγα. Το κτίριο αυτό, αργότερα, ονομάστηκε προς τιμήν του λοχία Γιάκοβ Πάβλοβ ο οποίος μαζί με δύο συντρόφους του, κράτησε αμυντική θέση κοντά στις γραμμές των Γερμανών μέχρι τις 23 Σεπτεμβρίου. Ενισχυμένος την επόμενη ημέρα , άντεξε όλες τις γερμανικές επιθέσεις μέχρι τις 25 Νοέμβρη, που η περιοχή ανακαταλήφθηκε από τις Σοβιετικές δυνάμεις. Το κτίριο που είχε υποστεί πολύ σοβαρές ζημιές ξανακτίστηκε το 1985 και η πλευρά του που βλέπει προς τον Βόλγα, μετατράπηκε σε τοίχο-μνημείο για τον εορτασμό της άμυνας.
Πανόραμα της μάχης
Σε κοντινή απόσταση στο κέντρο μιας πλατείας διακρίνεται το στρογγυλό Μουσείο της Μάχης του Στάλινγκραντ, μέσα στο οποίο εκτίθεται ο στρατιωτικός εξοπλισμός της εποχής. Στον δεύτερο όροφο υπάρχει το μεγάλο πανόραμα στο οποίο απεικονίζεται μία φάση της μάχης. Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό όμως της πλατείας είναι τα ερείπια ενός αλευρόμυλου που χτίστηκε δίπλα στον Βόλγα το 1903 από τον Γερμανό, Αλεξάντερ Γκέρχαρντ. Ο Γκέρχαρντ πέθανε στα χέρια της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας το 1933, ενώ η ειρωνεία του πράγματος είναι πως ο μύλος που είχε κατασκευαστεί τόσο στέρεα για να αντέχει τις δονήσεις των βαριών μηχανημάτων άλεσης, έγινε το κεντρικό σημείο της άμυνας των Σοβιετικών κατά των Ναζί. Ακόμη και ερειπωμένος αποτελεί μια ζωντανή υπενθύμιση της καταστροφικής δύναμης της μάχης.
Σκληρές μάχες στο λόφο Μαμάγιεβ
Ωστόσο, το κεντρικό μνημείο της πόλης, και υψηλότερο με την κυριολεκτική έννοια του όρου, είναι το Μαμάγιεβ Κούργκαν, ένας μικρός λόφος που μοιάζει με τύμβο(κούργκαν) και συνδέεται γενικά, παρότι δεν υπάρχει καμία ιστορική απόδειξη, με τον αρχηγό των Τατάρων του 14ου αιώνα, Μαμάι. Λόγω της στρατηγικής του θέσης ο Μαμάγιεβ αποτέλεσε ένα από τα σημεία των πιο σκληρών μαχών στην ιστορία του πολέμου, καθώς ανακαταλαμβάνονταν συνεχώς πότε από τους Σοβιετικούς πότε από τους Γερμανούς.
Εξαιτίας του ύψους αλλά και του συμβολισμού του, εκεί στο λόφο Μαμαγειβ κατασκευάστηκε από το 1959 έως το 1967 το κεντρικό σύμπλεγμα των μνημείων της μάχης. Η κύρια είσοδος του μνημείου ξεκινά από την όχθη του Βόλγα και ανηφορίζει μέσα από ένα μονοπάτι που οδηγεί στην κορυφή μέσα από μνημειώδη διαζώματα και αγάλματα του παρελθόντος. Πλησιάζοντας στην κορυφή, ο επισκέπτης εισέρχεται στην αίθουσα με την αιώνια φλόγα και τους τοίχους γεμάτους με δεκάδες χιλιάδες ονόματα όσων έπεσαν στη μάχη.
Η Μητέρα-Πατρίδα Καλεί
Το κορυφαίο στοιχείο όλου του μνημείου είναι το άγαλμα: «Η Μητέρα Πατρίδα Καλεί». Πρόκειται για μια γυναικεία μορφή που κρατά ένα σπαθί στο δεξί της χέρι και το αριστερό της χέρι απλώνεται σε μια κίνηση που καλεί στη μάχη. Σχεδιάστηκε από τον Γεβγκένι Βουτσέτιτς, και είναι ένα από τα μεγαλύτερα μνημεία του κόσμου -278 πόδια από το κάτω μέρος του αγάλματος μέχρι την κορυφή του υψωμένου σπαθιού. Το άγαλμα στηρίζεται σε βάθρο ύψους 49 ποδών.
Στην ανατολική πλευρά του λόφου είναι η θέση με τους δείκτες ταφής, των στρατιωτών, συμπεριλαμβανομένου και του Στρατάρχη, Βασίλη Τσουίκοβ, υπό την καθοδήγηση του οποίου η 62η Στρατιά θα φωτίζει αιώνια την ιστορία της μάχης της πόλης. Από την κορυφή του εντυπωσιακού μνημείου ανοίγεται μπροστά η θέα του μεγάλου ποταμού Βόλγα και της μεγάλης στέπας, πέρα στην Ανατολή. Σε μια κρίσιμη, όμως, στιγμή της παγκόσμιας ιστορίας, δεν υπήρχε τόπος για υποχώρηση. Το Στάλινγκραντ κράτησε, κι άλλαξε την μοίρα του κόσμου.
πηγη: http://rbth.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου