ΕΕ, Ρωσία, ΗΠΑ: H πολυμορφία της νέας πολικότητας
Η Ελλάδα βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα και της συστημικής αντιπαράθεσης των ισχυρών. Γράφει ο Γιώργος Βοσκόπουλος, Αν. Καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
του Γιώργου Βοσκόπουλου
«Κάποιοι στη δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ δεν μπορούν να ξεφύγουν από τη λογική του Ψυχρού Πολέμου». Αυτή η παρατήρηση του Γενικού Προξένου της Ρωσίας κ. Α. Ποπόφ στην παρουσίαση του βιβλίου Russia, the EU and the US as a Security triangle. Action, Interaction and Challenges Ahead, επιμέλεια Γ. Βοσκόπουλος – Η. Κουσκουβέλης, Εκδόσεις Ευρασία, καταδεικνύει μία πολυμορφική πτυχή της εννοιολογίας που αποδίδει στον όρο διεθνής τάξη η Μόσχα.
Οι ανταγωνιστικές αντιλήψεις των τριών πόλων ισχύος που αναλύει το βιβλίο δεν μπορούν να αποσυνδεθούν από τις προσδοκίες, είδος δρώντα, μέσα και είδη ισχύος
που διαθέτουν. Τα μέσα αυτά προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό αντιλήψεις που κινούνται μεταξύ της χρήσης σκληρής ισχύος και ουτοπικού βολονταρισμού αλλά και τις αντικειμενικές δυνατότητες τους να παράγουν επιθυμητά αποτελέσματα μέσω ορθολογικών επιλογών.
Στην Ευρώπη η άσκηση μίας Ευρωπαϊκής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας κινείται στις παρυφές ενός διαχρονικού υπερβατικού νεφελώματος. Ως αποτέλεσμα, η οργανωτική ουτοπία του εγχειρήματος αναιρείται από τις εσωτερικές αντιφάσεις της ενοποιητικής διαδικασίας και την ορθολογική υπό τις συνθήκες κυριαρχία των εθνικών συμφερόντων.
Το 1983 με άρθρο του στο Foreign Affairs ο Hedley Bull έθεσε ένα πλαίσιο προβληματισμού σχετικά με την ασφάλεια της Ευρώπης. Οι συστημικές συνθήκες ήταν διαφορετικές, ωστόσο δύο στοιχεία της ανάλυσης του έχουν διαχρονική σημασία. Πρώτον, ο κατακερματισμός σε ατλαντιστές και ουδέτερους και, δεύτερον, η πρότασή του για μια «τρίτη εναλλακτική-ευρωπαϊκή λύση» στα πλαίσια της οποίας απαιτείτο ένας «περισσότερο ανεξάρτητος ρόλος για τους Ευρωπαίους θεμελιωμένος στην ισχύ παρά στην αδυναμία». Η αδυναμία αυτή παραμένει διαχρονική παρά τις θεμελιώδεις μεταβολές σε επίπεδο διεθνούς συστήματος και πολικότητας. Η ΕΕ δεν διεκδίκησε έναν αναβαθμισμένο ρόλο στο νέο μετα-διπολικό σύστημα για μία σειρά από λόγους.
Πρώτον δεν διέθετε την απαιτούμενη εσωτερική πολιτική συνοχή, αφού δεν συνιστά ένα ενιαίο δρώντα. Δεύτερον δεν προσέφερε στα κράτη μέλη της το θεμελιώδες προαπαιτούμενο από-εθνικοποίησης της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής τους: ένα αξιόπιστο casus foederis που να εξασφαλίζει την επιβίωση τους στο άναρχο διεθνές σύστημα. Στο εσωτερικό πεδίο και σε επίπεδο οργανωτικής δομής η Ένωση φαίνεται πως απώλεσε το ηθικό πλεονέκτημα έναντι των εθνικών οργανωτικών δομών και των ευρωπαϊκών συλλογικοτήτων.
Από την πλευρά της η Ρωσία επανεμφανίστηκε δυναμικά στη διεθνή πολιτική με την άνοδο του Β. Πούτιν στην εξουσία. Με την προίκα της Σοβιετικής Ένωσης και την παράδοση θεμελίωσης της εξωτερικής της πολιτικής στην σκληρή ισχύ η Μόσχα διεκδίκησε έναν αναβαθμισμένο περιφερειακό ρόλο. Η προάσπιση ενός χώρου που χαρακτηρίστηκε και αντιμετωπίστηκε ως ζωτικός αποτέλεσε προτεραιότητα της Ρωσικής υψηλής στρατηγικής. Η ιεράρχηση στόχων και ο συνδυασμός χρήσης μέσων για την επίτευξη τους συνδυάστηκε με αδυναμίες εσωτερικής μετεξέλιξης σε μία δυτικού τύπου δημοκρατία.
Για την ίδια τη ρωσική ηγεσία αυτό αποτελούσε μία ήσσονος σημασία λεπτομέρεια. Χαρακτηριστική είναι η έμφαση που αποδόθηκε από υψηλό αξιωματούχο του Ρωσικού ΥΠΕΞ στον γράφοντα σε μία διημερίδα στην Αγία Πετρούπολη το 2008. «Πρώτα η ασφάλεια και μετά η δημοκρατία» μου είπε. Η ιεράρχηση προτεραιοτήτων ήταν σαφής και συνιστούσε ένα μήνυμα σε όσους σε Ευρώπη και ΗΠΑ επιθυμούσαν να διαχύσουν στην Ρωσία οργανωτικές πρακτικές όχι απλά ξένες προς την παράδοση της χώρας αλλά και μη συμβατές με τις εθνικές προτεραιότητες της Μόσχας. Οι «υποδείξεις» και οι «παροτρύνσεις» εκλήφθησαν ως άμεση εμπλοκή στα εσωτερικά δρώμενα της χώρας.
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού οι ΗΠΑ εκμεταλλεύτηκαν αρχικά το κενό εξισορρόπησης ισχύος σε επίπεδο διεθνούς μετα-διπολικού συστήματος. Η μονομερής δράση της διακυβέρνησης Μπους και το δόγμα των προληπτικών πολέμων έδωσαν την εντύπωση ότι το αναδυόμενο σύστημα θα είναι μονο-πολικό. Ωστόσο η διεθνής πολιτική και οι διακρατικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από στάδια μεταβλητότητας, οπότε η εξαρτημένη μεταβλητή δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια.
Η ανάδειξη σήμερα περιφερειακών δυνάμεων σε επίπεδο παγκόσμιας οικονομίας αποτελεί πρόκληση για τις ΗΠΑ. Υποστηρίζεται, όχι αβάσιμα, ότι στο οικονομικό πεδίο το διεθνές σύστημα είναι πολυπολικό. Ωστόσο οι ΗΠΑ εξακολουθούν να αποτελούν τον ισχυρότερο στρατιωτικά παίκτη, γεγονός που δεν επιτρέπει στους φιλόδοξους να νεφελοβατούν. Η πολυεπίπεδη δομική ισχύς των ΗΠΑ δεν αμφισβητείται, ωστόσο τα νέα δεδομένα καθιστούν την εξίσωση παγκόσμιας ασφάλειας πιο περίπλοκη από ότι σε συνθήκες διπολισμού.
Ο H. Morgenthau προσδιορίζει τις μεγάλες δυνάμεις ως «τη μεγαλύτερη απειλή για την ειρήνη και την ασφάλεια στον κόσμο». Η παρατήρηση του ενέχει διαχρονική αξία ειδικά για χώρες, όπως η Ελλάδα, που βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα και της συστημικής αντιπαράθεσης των ισχυρών. Σε επίπεδο επιλογών, σε αυτό το σημείο σταματούν οι συστατικής υφής προσεγγίσεις και απαιτούνται επιλογές αφηγηματικού χαρακτήρα.
Αν για τους ισχυρούς παίκτες η ασφάλεια αποτελεί «ζήτημα ορισμού» και κύρους, για κράτη μικρής και μεσαίας εμβέλειας συνιστά «μία άσκηση επιβίωσης στην πράξη». Απαιτεί επιλογές οντολογικής συνειδητοποίησης και ακριβούς, στο μέτρο του δυνατού, χαρτογράφησης του διεθνούς περίγυρου, των κινδύνων και των ευκαιριών που παρουσιάζονται.
Ο κ.Βοσκόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
πηγη:http://www.voria.gr
Η Ελλάδα βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα και της συστημικής αντιπαράθεσης των ισχυρών. Γράφει ο Γιώργος Βοσκόπουλος, Αν. Καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
του Γιώργου Βοσκόπουλου
«Κάποιοι στη δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ δεν μπορούν να ξεφύγουν από τη λογική του Ψυχρού Πολέμου». Αυτή η παρατήρηση του Γενικού Προξένου της Ρωσίας κ. Α. Ποπόφ στην παρουσίαση του βιβλίου Russia, the EU and the US as a Security triangle. Action, Interaction and Challenges Ahead, επιμέλεια Γ. Βοσκόπουλος – Η. Κουσκουβέλης, Εκδόσεις Ευρασία, καταδεικνύει μία πολυμορφική πτυχή της εννοιολογίας που αποδίδει στον όρο διεθνής τάξη η Μόσχα.
Οι ανταγωνιστικές αντιλήψεις των τριών πόλων ισχύος που αναλύει το βιβλίο δεν μπορούν να αποσυνδεθούν από τις προσδοκίες, είδος δρώντα, μέσα και είδη ισχύος
που διαθέτουν. Τα μέσα αυτά προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό αντιλήψεις που κινούνται μεταξύ της χρήσης σκληρής ισχύος και ουτοπικού βολονταρισμού αλλά και τις αντικειμενικές δυνατότητες τους να παράγουν επιθυμητά αποτελέσματα μέσω ορθολογικών επιλογών.
Στην Ευρώπη η άσκηση μίας Ευρωπαϊκής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας κινείται στις παρυφές ενός διαχρονικού υπερβατικού νεφελώματος. Ως αποτέλεσμα, η οργανωτική ουτοπία του εγχειρήματος αναιρείται από τις εσωτερικές αντιφάσεις της ενοποιητικής διαδικασίας και την ορθολογική υπό τις συνθήκες κυριαρχία των εθνικών συμφερόντων.
Το 1983 με άρθρο του στο Foreign Affairs ο Hedley Bull έθεσε ένα πλαίσιο προβληματισμού σχετικά με την ασφάλεια της Ευρώπης. Οι συστημικές συνθήκες ήταν διαφορετικές, ωστόσο δύο στοιχεία της ανάλυσης του έχουν διαχρονική σημασία. Πρώτον, ο κατακερματισμός σε ατλαντιστές και ουδέτερους και, δεύτερον, η πρότασή του για μια «τρίτη εναλλακτική-ευρωπαϊκή λύση» στα πλαίσια της οποίας απαιτείτο ένας «περισσότερο ανεξάρτητος ρόλος για τους Ευρωπαίους θεμελιωμένος στην ισχύ παρά στην αδυναμία». Η αδυναμία αυτή παραμένει διαχρονική παρά τις θεμελιώδεις μεταβολές σε επίπεδο διεθνούς συστήματος και πολικότητας. Η ΕΕ δεν διεκδίκησε έναν αναβαθμισμένο ρόλο στο νέο μετα-διπολικό σύστημα για μία σειρά από λόγους.
Πρώτον δεν διέθετε την απαιτούμενη εσωτερική πολιτική συνοχή, αφού δεν συνιστά ένα ενιαίο δρώντα. Δεύτερον δεν προσέφερε στα κράτη μέλη της το θεμελιώδες προαπαιτούμενο από-εθνικοποίησης της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής τους: ένα αξιόπιστο casus foederis που να εξασφαλίζει την επιβίωση τους στο άναρχο διεθνές σύστημα. Στο εσωτερικό πεδίο και σε επίπεδο οργανωτικής δομής η Ένωση φαίνεται πως απώλεσε το ηθικό πλεονέκτημα έναντι των εθνικών οργανωτικών δομών και των ευρωπαϊκών συλλογικοτήτων.
Από την πλευρά της η Ρωσία επανεμφανίστηκε δυναμικά στη διεθνή πολιτική με την άνοδο του Β. Πούτιν στην εξουσία. Με την προίκα της Σοβιετικής Ένωσης και την παράδοση θεμελίωσης της εξωτερικής της πολιτικής στην σκληρή ισχύ η Μόσχα διεκδίκησε έναν αναβαθμισμένο περιφερειακό ρόλο. Η προάσπιση ενός χώρου που χαρακτηρίστηκε και αντιμετωπίστηκε ως ζωτικός αποτέλεσε προτεραιότητα της Ρωσικής υψηλής στρατηγικής. Η ιεράρχηση στόχων και ο συνδυασμός χρήσης μέσων για την επίτευξη τους συνδυάστηκε με αδυναμίες εσωτερικής μετεξέλιξης σε μία δυτικού τύπου δημοκρατία.
Για την ίδια τη ρωσική ηγεσία αυτό αποτελούσε μία ήσσονος σημασία λεπτομέρεια. Χαρακτηριστική είναι η έμφαση που αποδόθηκε από υψηλό αξιωματούχο του Ρωσικού ΥΠΕΞ στον γράφοντα σε μία διημερίδα στην Αγία Πετρούπολη το 2008. «Πρώτα η ασφάλεια και μετά η δημοκρατία» μου είπε. Η ιεράρχηση προτεραιοτήτων ήταν σαφής και συνιστούσε ένα μήνυμα σε όσους σε Ευρώπη και ΗΠΑ επιθυμούσαν να διαχύσουν στην Ρωσία οργανωτικές πρακτικές όχι απλά ξένες προς την παράδοση της χώρας αλλά και μη συμβατές με τις εθνικές προτεραιότητες της Μόσχας. Οι «υποδείξεις» και οι «παροτρύνσεις» εκλήφθησαν ως άμεση εμπλοκή στα εσωτερικά δρώμενα της χώρας.
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού οι ΗΠΑ εκμεταλλεύτηκαν αρχικά το κενό εξισορρόπησης ισχύος σε επίπεδο διεθνούς μετα-διπολικού συστήματος. Η μονομερής δράση της διακυβέρνησης Μπους και το δόγμα των προληπτικών πολέμων έδωσαν την εντύπωση ότι το αναδυόμενο σύστημα θα είναι μονο-πολικό. Ωστόσο η διεθνής πολιτική και οι διακρατικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από στάδια μεταβλητότητας, οπότε η εξαρτημένη μεταβλητή δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια.
Η ανάδειξη σήμερα περιφερειακών δυνάμεων σε επίπεδο παγκόσμιας οικονομίας αποτελεί πρόκληση για τις ΗΠΑ. Υποστηρίζεται, όχι αβάσιμα, ότι στο οικονομικό πεδίο το διεθνές σύστημα είναι πολυπολικό. Ωστόσο οι ΗΠΑ εξακολουθούν να αποτελούν τον ισχυρότερο στρατιωτικά παίκτη, γεγονός που δεν επιτρέπει στους φιλόδοξους να νεφελοβατούν. Η πολυεπίπεδη δομική ισχύς των ΗΠΑ δεν αμφισβητείται, ωστόσο τα νέα δεδομένα καθιστούν την εξίσωση παγκόσμιας ασφάλειας πιο περίπλοκη από ότι σε συνθήκες διπολισμού.
Ο H. Morgenthau προσδιορίζει τις μεγάλες δυνάμεις ως «τη μεγαλύτερη απειλή για την ειρήνη και την ασφάλεια στον κόσμο». Η παρατήρηση του ενέχει διαχρονική αξία ειδικά για χώρες, όπως η Ελλάδα, που βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα και της συστημικής αντιπαράθεσης των ισχυρών. Σε επίπεδο επιλογών, σε αυτό το σημείο σταματούν οι συστατικής υφής προσεγγίσεις και απαιτούνται επιλογές αφηγηματικού χαρακτήρα.
Αν για τους ισχυρούς παίκτες η ασφάλεια αποτελεί «ζήτημα ορισμού» και κύρους, για κράτη μικρής και μεσαίας εμβέλειας συνιστά «μία άσκηση επιβίωσης στην πράξη». Απαιτεί επιλογές οντολογικής συνειδητοποίησης και ακριβούς, στο μέτρο του δυνατού, χαρτογράφησης του διεθνούς περίγυρου, των κινδύνων και των ευκαιριών που παρουσιάζονται.
Ο κ.Βοσκόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
πηγη:http://www.voria.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου